بیماری سلیاک نقص یا اختلال سیستم ایمنی روده باریک است که بیماری روده باریک حساس به گلوتن نامیده می شود. در اغلب موارد این بیماری زمینه ای ژنتیکی دارد. در طی این بیماری سیستم ایمنی موجب می شود پرز های روده آسیب ببینند و در جذب مواد دچار اختلال شوند. این مشکل زمانی روی می دهد که بیمار از پروتئین گلوتن استفاده نماید در واقع پرز های روده در مواجه با گلوتن در اثر پاسخ سیستم ایمنی که البته پاسخ اشتباهی است دچار التهاب می شوند در نتیجه پرزها تحلیل رفته و عملکرد آنزیم های روده با اختلال مواجه می شود . پروتئین گلوتن در خوراکی هایی همانند غلات، گندم، جو، چاودار و … یافت می شود.
تخریب و تحلیل پرز های روده یا از بین رفتن پرز های معده عواقب خطرناکی را برای بدن به همراه دارد، زیرا که وظیفه ای پرز ها هضم و جذب مواد غذایی است و آسیب به آنها سوء جذب مواد مغذی مورد نیاز بدن را به همراه دارد. این بیماری سرطانی یا واگیر دار نیست و در اغلب مواد از طریق وراثت انتقال پیدا می کند.
این بیماری به علت دارا بودن علائمی مشابه با سندروم روده تحریک پذیر به اشتباه IBS تشخیص داده می شود که در این صورت فرآیند درمان صورت نمی گیرد.
علائم بیماری سلیاک
علائم بیماری سلیاک در افراد بزرگسال به تدریج شروع به نمایان شدن می کنند. این بیماری تاثیرات بسیاری بر بدن دارد و در برخی موارد به اشتباه تشخیص داده می شود. علایمی که بیماری سلیاک ایجاد می کند بسته به ناحیه درگیر با این بیماری است. برخی از مهمترین علائم این بیماری در بزرگسالان به این شرح است:
- احساس خستگی
- افسرده شدن بیمار
- تضعیف مو ها و ریزش مو
- پوسیده شدن دندان ها
- آتروفی (تحلیل بافت یا پوست)
- تضعیف عضلات بدن
- نفخ
- کاهش وزن ناگهانی
- استئاتوره (اسهال چرب)، حجیم و رنگ پریده
- شکستگیهای پاتولوژیک استخوان
- آمنوره ( اختلالات قاعدگی یا عدم خونریزی در دوران قاعدگی)
- نابارور شدن یا سقط جنین
- تنگی پیلور (در این بیماری مسیر ورود غذا به معده باریک می شود.)
- تغییر رنگ یا کبودی پوست
- پتشی (کمبود ویتامین K)
- درماتیت هرپتیفورم (بثوراتی خارش دار یا تاول)
- کم خونی (به علت سوء جذب آهن و ویتامین B12 )
- سوء جذب کلسیم و ویتامین D
این بیماری ممکن است در برخی از بیماران هیچ علامت و یا نشانه خاصی را ایجاد نکند، زیرا در این افراد تنها قسمتی از روده باریک دچار التهاب شده و مواد مغذی از دیگر نواحی روده جذب می شوند. البته این افراد نیز در معرض عوارض این بیماری قرار دارند.
چه کسانی در معرض ابتلا به این بیماری هستند؟
بیماری سلیاک بیشتر در افراد اروپایی تبار یافت می شود. تخمین زده می شود که سلیاک 1٪ از جمعیت اروپا و آمریکای شمالی را تحت تاثیر قرار دهد. اگر یکی از بستگان درجه یک مانند والدین یا فرزندتان به این بیماری مبتلا باشد، کودکان به میزان 10 درصد احتمال ابتلا به این بیماری را دارند. حدود 97 درصد از افراد مبتلا به بیماری سلیاک دارای یک جهش ژنی قابل تشخیص مرتبط با آن هستند.
علائم بیماری سلیاک در کودکان و نوزادان
بیماری سلیاک در کودکان معمولاً در همان اوایل کودکی و سنین مابین چند هفتگی تا یک سالگی نمایان می شود. و یا زمانی که کودک برای اولین بار خوراکی دارای گلوتن را مصرف می کند، نمایان می شود. برخی از علائمی که می تواند کودکان و نوزادان را درگیر نماید، عبارتند از :
- استفراغ و اسهال مزمن (اسهال که به مدت طولانی وجود داشته باشد که به درمان جواب ندهد.)
- تورم شکم
- اختلال در رشد کودک
- کاهش اشتها
- اتلاف یا تحلیل ماهیچه ای
- کوتاهی قد
- کاهش وزن
- تاخیر در بلاغ
- سردرد
- اختلال کم توجهی، بیش فعالی، ناتوانی های یادگیری
- ورم مفاصل
- مشکلات دندانی
علت از بین رفتن پرز معده و روده
دلیل از بین رفتن پرز معده و روده ممکن است به دلایل مختلفی باشد، از جمله:
- عفونت: عفونت های معده و روده می توانند باعث تخریب پرزهای موجود در آنها شوند.
- استفاده از داروهای ضد التهاب: برخی داروهای ضد التهاب می توانند باعث تخریب پرزهای معده و روده شوند.
- بیماری های التهابی روده: برخی بیماری های التهابی روده مانند بیماری کرون و کولیت التهابی می توانند باعث تخریب پرزهای روده شوند.
- سنگ کلیه: سنگ کلیه ممکن است به دلیل تحریک نشانه های معده و روده را تخریب کند.
- آسیب های فیزیکی: ضربات شدید به شکم یا جراحی در ناحیه شکم ممکن است باعث تخریب پرزهای معده و روده شوند.
- بیماری های مزمن: برخی بیماری های مزمن مانند دیابت و بیماری های ایمنی ضعیف می توانند باعث تخریب پرزهای معده و روده شوند.
برای تشخیص دقیق علت از بین رفتن پرز معده و روده، لازم است به یک پزشک متخصص گوارش مراجعه کنید و از او درباره سابقه پزشکی خود و علائم و نشانه هایتان بگویید. پزشک ممکن است از آزمایشات تصویربرداری مانند آندوسکوپی و کولونوسکوپی استفاده کند تا علت دقیق را تشخیص دهد و درمان مناسب را تجویز کند.
بیماری سلیاک در دوران بارداری
مادران باردار مبتلا به سلیاک نسبت به مادران سالم علائم و مشکلات بیشتری را تجربه می کنند، اما این مادران می توانند با رعایت رژیم فاقد گلوتن علائم بیماری خود را به حداقل کاهش دهند. اگر این بیماری در فرد تشخیص داده نشود ممکن است به ناباروری یا سقط جنین بیانجامد. برخی از عوارضی که معمولاً مادران مبتلا به سلیاک دچار آن می شوند، عبارتند از :
- تولید نوزاد با وزن کم (این مادران دچار محدودیت رشد داخلی رحم شده وضعیتی که در آن نوزاد نمی تواند به خوبی رشد نماید.)
- بارداری های کوتاه
- کم خونی شدید
- سقط جنین
- کنده شدن جفت (وضعیت خطرناکی که جفت از رحم جدا می شود.)
- فشار خون بارداری
- زایمان از طریق سزارین
در مجموع می توان گفت بیماری سلیاک مانعی برای بارداری نخواهد بود،این افراد می توانند با رعایت رژیم غذایی فاقد گلوتن اقدام به بارداری نمایند.
برای تشخیص بیماری سلیاک چه آزمایشاتی نیاز است؟
ساده ترین راهکار تشخیص این بیماری که خود فرد نیز قادر به انجام آن است، استفاده از رژیم غذایی فاقد گلوتن است که با تغییر یا بهبود علائم این بیماری می توان نتیجه گرفت که فرد مبتلا به سلیاک است. اما قبل از انجام این رژیم انجام آزمایش خون الزامی است. از راهکارهای زیر می توان جهت تشخیص بیماری سلیاک استفاده نمود:
- آزمایش خون به منظور بررسی آنتی بادی های موجود در آن (اندازه گیری آنتی بادی های ضد گلیادین یا همان پروتئین تشکیل دهنده ی گلوتن می تواند پزشک را تشخیص این بیماری یاری نماید.)
- HLA تایپینگ (این آزمایش به منظور تشخیص بیماری های وراثتی صورت گرفته و به بررسی هسته سلول ها میپردازد.)
- بیوپسی دئودنوم تکه برداری از اثنی عشر توسط آندوسکوپی
- تستهای تحمل خوراکی (گزیلوز و لاکتوز )
آیا این بیماری خطرناک است؟
از آنجا که سلیاک با آسیب زدن به ناحیه روده کوچک شروع شده، می تواند عواقب جدی داشته باشد. روده کوچک شما مواد مغذی غذا را از طریق مخاط جذب می کند. اگر مخاط آسیب دیده باشد، نمی تواند مواد مغذی را آنطور که باید جذب کند. به این عارضه می گویند سوء جذب.
بیماری سلیاک می تواند منجر به سوء تغذیه و بسیاری از شرایط دیگر ناشی از کمبود مواد مغذی مختلف شود. در کودکان می تواند باعث کاهش فرآیند رشد و تکامل شود.
It can lead to malnutrition and to many other conditions that follow from the lack of different nutrients. In children, it can cause stunted growth and development.
https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/14240-celiac-disease
چه عواملی خطر ابتلا به بیماری سلیاک را افزایش می دهد؟
این بیماری می تواند در هر سنی ایجاد شود و یا علائم آن پس از جراحی، زایمان یا هر تغییر دیگری ایجاد گردد. علت اصلی که باعث ایجاد بیماری سلیاک شده است مشخص نیست، اما پاسخ اشتباه سیستم ایمنی در اثر برخورد پروتئین گلوتن به پرزهای روده باعث التهاب آنها و ایجاد این بیماری شده است. این بیماری در اغلب موارد از طریق ژنتیک منتقل شده ولی تحقیقات نشان داده برخی از شرایط خطر ابتلا به سلیاک را افزایش می دهند. برخی از این شرایط عبارتند از :
- ابتلا به دیابت نوع یک
- بارداری
- آلرژی
- اختلالات تیروئید
- ابتلا به کولیت روده
- سندروم داون یا سندروم ترنر
- بیماری آدیسون
- آرتروز
عوارض بیماری سلیاک
ابتلای به این بیمار مزمن بدون عوارض نخواهد بود. از عوارض بیماری سلیاک می توانیم به این موارد اشاره کنیم :
- سوءتغذیه :همان طور که ذکر کردیم ابتلا به سلیاک به علت از بین رفتن پرزهای روده، موجب عدم جذب مواد مغذی و مورد نیاز برای بدن می گردد، که این امر سوء تغذیه را به همراه دارد. سوء تغذیه در بزرگسالان منجر به کاهش وزن و آنمی ( کم خونی) شده و در کودکان اختلال در رشد را در پی خواهد داشت.
- کاهش چگالی استخوان ها : این بیماری عدم جذب کافی کلسیم و ویتامین دی را به همراه دارد که در این حالت بزرگسالان با کاهش حجم استخوان ها یا پوکی استخوان و کودکان با نرمی استخوان مواجه می شوند.
- سقط جنین و ناباروری : عدم وجود مواد مغذی مورد نیاز برای بدن مانند کلسیم و ویتامین D می توان ناباروری و سقط جنین را در پی داشته باشد.
- عدم تحمل لاکتوز : این بیماری موجب آسیب به روده کوچک شده و این امر موجب عدم تحمل غذایی می شود. فرد با مصرف محصولات لبنی از جمله شیر، پنیر و …دچار درد شکم و اسهال می شود.
- سرطان : افراد مبتلا به سلیاک که رژیم غذایی فاقد گلوتن دارند بیشتر از سایرین در معرض ابتلا به سرطان لنفوم و روده کوچک قرار دارند.
- مشکلات عصبی : برخی از این بیماران ممکن است به مشکلات عصبی مانند تشنج یا نفروپاتی محیطی مبتلا شوند. این بیماری در کودکان ریسک ابتلا به صرع را افزایش میدهد.
روش‌های درمان سلیاک
تاکنون هیچ راهکار قطعی برای درمان سلیاک پیشنهاد نشده است، و تنها راهکار موجود کاهش علائم این بیماری و جلوگیری از تحلیل پرز های روده می باشد که استفاده از رژیم غذایی فاقد گلوتن تا آخر عمر امکان پذیر است. دوره بهبودی با این رژیم غذایی در حدود 3 الی 6 ماه می باشد. افراد مبتلا به این بیماری باید از مصرف خوراکی هایی همانند حاوی گندم، جو، چاودار و برخی حبوبات پرهیز کنند. این افراد می توانند آرد سیب‌زمینی، برنج، عدس، سویا، ذرت و لوبیا را جایگزین کنند. اغلب مبتلایان به سلیاک به تخم مرغ، شکر و روغن حساسیت دارند، و باید از مصرف محصولاتی که این گونه مواد بوفور در آنها به کار رفته (نظیر انواع سس‌ها ) خودداری کنید. محصولات فرآوری شده برای این افراد مناسب نیست.
در کنار رعایت رژیم غذایی انجام راهکار های زیر نیز می تواند در بهبود این بیماری نقش داشته باشد.
- مصرف قرص آهن و اسید فولیک برای جبران کم خونی
- مصرف کلسیم و مکمل های ویتامین
- مصرف داروهای کورتیزونی خوراکی برای کاهش پاسخ التهابی بدن
